„Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię,
Polskie go wydało plemię…”
Jan Nepomucen Kamiński
Przyszedł na świat 19 lutego 1473 r. w Toruniu, zmarł przed 21 maja 1543 r. we Fromborku. Był synem kupca Mikołaja i jego żony Barbary pochodzącej z rodu Watzenrode. Miał troje rodzeństwa – starszy brat Andrzej i dwie starsze siostry – Barbarę i Katarzynę. Jego wujem był biskup warmiński Łukasz Watzenrode. Dzięki jego protekcji i finansowemu wsparciu młody Mikołaj mógł rozpocząć studia na Akademii Krakowskiej, a następnie kontynuować je na najlepszych europejskich uczelniach.
Najsłynniejszym dziełem Kopernika jest „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”), które zostało opublikowane w 1543 roku. Przedstawił w niej teorię heliocentrycznej budowy Układu Słonecznego, burzącej dotychczasowe poglądy. Według Kopernika to Ziemia i inne planety krążą wokół Słońca, a nie Słońce i planety wokół Ziemi, jak głosił obowiązujący w czasach średniowiecza model wyjaśniający budowę świata.
Mimo, że teoria Kopernika nie została początkowo przyjęta przychylnie, to wpłynęła na sposób patrzenia na miejsce naszej planety i człowieka we Wszechświecie. Zapoczątkowała tzw. rewolucję kopernikańską, szczególnie w naukach ścisłych.
Warto w tym miejscu zauważyć, że podczas swoich astronomicznych obserwacji Kopernik miał do wykorzystania dość ograniczoną liczbę przyrządów. Pierwszy teleskop został skonstruowany dopiero na początku XVII wieku przez Hansa Lipperheya. Kopernik mógł korzystać z kwadrantu słonecznego, przeznaczonego do obliczania szerokości geograficznej danego punktu, sfery armilarnej, służącej do wyznaczania współrzędnych równikowych i ekliptycznych, oraz triquetrum, przyrządu umożliwiającego obserwacje astronomiczne. Dokładność obserwacji Kopernika zadziwia, tym bardziej że swoje obliczenia przeprowadzał w systemie sześćdziesiątkowym. Kopernik, jak przystało na uczonego doby renesansu, realizował się w wielu dziedzinach. Swoich sił próbował również w ekonomii. W 1522 roku opracował „Traktat o monetach”, w którym przedstawił zasadę wypierania z rynku lepszego pieniądza przez gorszy, dziś znaną jako prawo Kopernika–Greshama. Swoją regułę Kopernik publicznie przedstawił na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu, który rozpoczął się 17 marca 1522 roku. Podczas wystąpienia uczony apelował także o monetarną unifikację Korony i Prus i wskazał, w jaki sposób można zabezpieczyć pieniądz przed dewaluacją. Poza tym zaproponował, aby ustalić stały stosunek szeląga do grosza (60 szelągów miało się równać 20 groszom).
Kopernik pełnił wiele funkcji administracyjnych i urzędów, jak:
- generalny administrator biskupstwa warmińskiego po zgonie biskupa Fabiana Luzjańskiego,
- komisarz Warmii (1521),
- kanclerz kapituły katedralnej warmińskiej (1511–1513, 1520, 1524–1525, 1529),
- opiekun stołu kapitulnego w latach (1526–1532),
- zarządca kasy aprowizacyjnej (1513),
- poseł lub wizytator dóbr kapitulnych w latach (1511, 1521–1522, 1531–1537, 1539),
- kanonik warmińskiej kapituły katedralnej (od 1497)[12],
- scholastyk wrocławskiej Kolegiaty Świętego Krzyża i św. Bartłomieja (1503-1538).
