19 kwietnia – 16 maja 1943 r.
W 1940 roku, władze niemieckie postanowiły zorganizować getta dla ludności żydowskiej. Największe z nich zostało utworzone 2 października 1940 roku w Warszawie. Jego powierzchnia miała ponad 300 ha, było otoczone ceglanym murem o długości 18 km. Do 16 listopada 1940 roku, gdy władze niemieckie zamknęły dostęp do getta, na jego terenie znalazło się ponad 350 000 Żydów. W ciągu kilku miesięcy do Warszawy kierowane były liczne transporty ludności żydowskiej z dystryktu warszawskiego, z ziem wcielonych do III Rzeszy oraz innych okupowanych obszarów. Od listopada 1940 roku getto było izolowane od pozostałej części Warszawy. Aby zapobiec pojawiającym się przypadkom ucieczek, okupanci wprowadzili w listopadzie 1941 roku przepisy karzące śmiercią zarówno Żydów, którzy samowolnie opuścili teren getta, ale również osoby, które udzielały im pomocy.
Nadzór nad gettem sprawowały niemieckie władze okupacyjne. Podlegała im Rada Starszych (Judenrat), na czele której stał Adam Czerniaków. Wśród wielu podległych mu urzędów i instytucji ważną rolę pełniła Żydowska Służba Porządkowa.
Nastawienie władz niemieckich na maksymalną eksploatację ekonomiczną Żydów, ograniczenia w dostępie do żywności oraz znaczny wzrost cen spowodowały stopniowe pogarszanie się sytuacji ludności getta. Powszechnym zjawiskiem był głód i choroby, w wyniku których, w latach 1940-1942 zmarło co najmniej 83 000 osób.
22 lipca 1942 roku Niemcy rozpoczęli deportację więźniów getta do obozu zagłady w Treblince. Zginęło tam niemal 300 tys. warszawskich Żydów. Jesienią 1942 roku w tzw. getcie szczątkowym pozostało już tylko kilkadziesiąt tysięcy Żydów. Byli to głównie ludzie młodzi i w sile wieku, bez rodzin, zatrudnieni w niemieckich warsztatach produkcyjnych, tzw. szopach. W tych warunkach, gdy nie pozostawało już nic do stracenia, wśród żydowskiej młodzieży narodziła się myśl o zbrojnym oporze.
19 kwietnia 1943 r.
Żołnierze z Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW) stawili zbrojny opór wkraczającym do getta warszawskiego siłom niemieckim. Tym samym rozpoczęli powstanie, które nie miało szans na zwycięstwo. Ich celem była godna śmierć w walce. Był to ostatni akt tragedii warszawskich Żydów, masowo wywożonych na śmierć do Treblinki.
Powstanie trwało niespełna miesiąc, a jego tragicznym epilogiem było wysadzenie 16 maja 1943 r. przez Niemców Wielkiej Synagogi na Tłomackiem. To właśnie wtedy dowodzący akcją tłumienia powstania generał SS Jürgen Stroop napisał w swoim raporcie: „Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie już nie istnieje!”.
Powstanie w getcie było jednym z pierwszych po zakończeniu Kampanii Polskiej w 1939 roku, masowych wystąpieniem przeciwko okupacji niemieckiej. Powstańcy, którzy brali udział w walkach w getcie, choć nie mieli realnej możliwości odniesienia sukcesu w tej walce, stali się symbolem oporu ludności żydowskiej wobec działań władz niemieckich. Większość z nich zginęła, jedynie kilku grupom udało się uciec z getta i znaleźć schronienie na aryjskiej stronie. Cześć z nich wzięła później udział w powstaniu warszawskim.
Powiatowa Biblioteka Publiczna w Opolu Lubelskim
